Al langere tijd ben ik aan het brainstormen over de achterliggende redenen waarom ziektes worden gebruikt in het hedendaagse leven. Niet zo zeer dat ik er een voor- of tegenstander van ben, maar vooral over het 'waarom' en dat ik het ergens ook wel selectief vind. En daarnaast, de contexten waarin de ziektes worden gebruikt.
Allereerst, gebruiken velen wel ziektes - misschien niet dagelijks, maar zeker wel wekelijks. Dan heb ik het natuurlijk niet over het gebruik waarvoor het dient, namelijk daadwerkelijk een gesprek over de ziekte.
Er zijn mensen die het niet fijn vinden wanneer er met een ziekte wordt gescholden. Dus, ik daarover gaan nadenken. Want, wat is schelden met een ziekte eigenlijk?
Persoonlijk vind ik, dat wanneer je de ziekte projecteert -op- iemand, bijvoorbeeld een persoon 'teringlijer' noemt. Dat voelt vele malen lichter aan dan 'kankerlijer' of 'tyfuslijer', omdat er vermoedelijk vrijwel niemand meer is die een persoon in de omgeving heeft (gehad) die tering of tyfus heeft gehad. Kanker behoort wel tot een van de meeste doodsoorzaken onder mensen. Ik ken vier personen die kanker hebben gehad. En wellicht heb ik daarmee nog 'geluk', want kanker komt vele malen vaker voor.
Ik heb ooit eens met een Engelstalig persoon gesproken hierover. Diegene snapte het begrip 'cancerous' niet, als benaming voor een persoon die.. ja, die mag opdonderen? Waar je een ontzettende hekel aan hebt? Ja, wat bedoelt iemand daar eigenlijk mee? Eigenlijk is het gewoon een ontzettend laagdrempelig, gemakkelijk maar bovenal trieste benaming waar je iemand voor kunt uitmaken.
Ik zie het ergens een beetje wanneer je communicatief niet erg vaardig bent. Dat je dan maar dat woord gebruikt. Hetzelfde wanneer je geweld gebruikt, ook dat is een teken van taalkundige onmacht. Dat Engelstalige personen het niet snappen, doet mij nadenken over of wij wellicht in Nederland de enige zijn die het gebruiken als scheldwoord?
Ik heb ooit het verzoek gekregen om een bepaalde ziekte niet te gebruiken. Vervolgens hoorde ik diegene wél andere ziektes gebruiken en dan niet op een manier hoe je die ziektes gebruikt in een zin. Diegene vond ik erg selectief. Niet de ene ziekte omdat diegene er ervaringen mee heeft, wel allerlei andere ziektes waar alleen mensen in concentratiekampen aan zijn gestorven of nog steeds mensenlevens kost in Afrika.
Maar, ziektes kunnen niet gebruikt worden alleen als scheldwoord. En daar heb ik over nagedacht. Ziektes kunnen ook gebruikt worden, en dat wordt veel gebruikt, als versterkende voorvoegsels. 'Au, tyfusdeur', is daar een voorbeeld van. Hetzelfde kun je ook doen zonder ziektes te gebruiken en het negatieve te verplaatsen naar het positieve, bijvoorbeeld 'wat is dit een hemelse maaltijd'. Beiden zijn versterkende voorvoegsels.
En, wanneer je een ziekte gebruikt als versterkend voorvoegsel, scheld je dan met de ziekte? Nee, naar mijn inziens niet. Schelden vind ik iets anders. In het geval van het versterkende voorvoegsel, gebruik je als 'linkerdeel' ('tyfus') om het 'rechterdeel' ('deur') nogmaals te benadrukken. In dat geval gebruik ik een heleboel termen als versterkende voorvoegsels. Wist je dat het gebruik daarvan, ook samen lijkt te gaan met het fenomeen 'jezelf laten gaan in emoties'? Want, meestal roep je iets in een opwelling. Omdat je bijvoorbeeld je kleine teentje stoot aan de rand van de deur.
Wat ik frappant vind, is dat er met ziektes nooit wordt gespot. Niet dat het zou moeten, maar ik besefte mij dat er alleen met aandoeningen wordt gespot. Oké, ik heb werkelijk maar één ziekte gevonden waarmee wordt gespot - namelijk de bof. Ook kwam ik tot de ontdekking dat ziektes ook werkwoorden kunnen zijn - waaronder 'boffen'. Maar, ook 'kankeren'. Dat betekent 'voortdurend mopperen' en wordt veelal gebruikt in de randstad.
Terug naar het spotten. Er wordt dus alleen gespot met aandoeningen. Heeft iemand iets niet of half gehoord, wordt er al gauw gevraagd of diegene doof is. Nou, je zou maar doof zijn. Stel je toch eens voor dat je twee eeuwen geleden was geboren en van jongs af aan al doof was. Dat je je hele leven niet of nauwelijks hoorde en mensen daar mee spotten. Tja. Gelukkig bestaan er tegenwoordig gehoorapparaten die je niet of nauwelijks ziet, er is een oplossing voor gekomen. Maar er wordt nog mee gespot.
Dat iemand 'buikpijn heeft van het lachen', terwijl ik vorig jaar bijna ingekist kon worden als gevolg van hevige buikpijn. Lachen was het vorig jaar absoluut allerminst.
De hedendaags populaire autotune-zanger Antoon heeft onder tieners een hitje gescoord over hyperventilatie - eenmaal de tekst gelezen omdat hij zó ontzettend verliefd is op een meisje. Je zou maar daadwerkelijk last hebben van hyperventilatie. Doodsangsten - ik spreek uit ervaring.
Laten we voorop stellen dat ik vooral iedereen in zijn of haar waarde laat. Van mij mogen mensen ziektes gebruiken als scheldwoord of als versterkend voorvoegsel - of zelfs als werkwoord. Van mij mogen mensen spotten met aandoeningen. Maar, feit blijft dat je vooral rekening met anderen dient te houden. Wanneer je zeker weet, vermoedt óf denkt dat een ander moeite kan hebben met een bepaalde ziekte of aandoening in het taalgebruik - laat het dan vooral achterwege.